IZAMEN

Onlangs vroeg iemand mij of vergiffenis geven en krijgen een belangrijke rol speelt aan het sterfbed. Persoonlijk ben ik daar nog niet zo vaak mee geconfronteerd geweest. Je gaat je vuile was nu eenmaal niet zo gemakkelijk uithangen bij een onbekende die even naast je bed komt zitten. Bovendien kan ik mij voorstellen dat mensen wel oppassen om hun minder mooie kantjes te tonen aan diegenen van wie ze afhankelijk zijn voor de alledaagse zorg.

Maar ongetwijfeld is het antwoord op die vraag positief. Naar het einde toe maken mensen immers een balans op van hun leven. En niet alleen de stervende, maar ook hun naasten doen dat: hoe is hun leven met de betrokkene geweest? Aan een sterfbed worden dan ook vaak veel verhalen verteld, waarbij gebeurtenissen alsnog herbekeken worden, geplaatst, verder verwerkt... Er zijn herinneringen en ervaringen waar mensen blij mee zijn en er zijn er die nog altijd moeilijk liggen of die men liever anders had gezien of gedaan. Soms komen vroegere verlieservaringen heel sterk terug de kop op steken. Probeert men nog erkenning te krijgen voor geleden leed. Gewoon luisteren, proberen te begrijpen wat een gebeurtenis voor iemand persoonlijk betekende, en er erkenning voor geven, ook al denk je misschien diep in je binnenste dat jij dat wel anders beleefd of aangepakt zou hebben, is dan heel belangrijk.

Soms zien we wel eens 'verloren' zoons en dochters aan een sterfbed opduiken, maar in evenveel gevallen blijven die ook op dat moment weg.

Het nakende einde zet mensen er toe aan om dingen af te werken en hierin prioriteiten te stellen, maar op een bepaald ogenblik komt het er toch op aan om ook de zogenaamde 'unfinished businesses' te laten voor wat ze zijn en los te laten.

Is kunnen vergeven en vergeven worden daarbij dan cruciaal?

Persoonlijk ben ik niet zo'n fan van het woord "vergeven". Het is een nogal beladen woord dat bovendien niet voor iedereen dezelfde lading of betekenis heeft. Voor mij impliceert het gebruik van het woord "vergeven" de gedachte dat er iemand ergens schuld aan heeft of in de fout is en dat stoort mij, want niemand schiet iets op met het cultiveren van schuldgevoelens. Als we diep in onszelf de overtuiging blijven koesteren dat altijd iets of iemand de schuld draagt voor onaangename ervaringen of gevoelens, creëren we een vijandige wereld vol daders en slachtoffers en leven we met z'n allen op een kruitvat, dat van tijd tot tijd behoorlijk explosief kan zijn.

Als je echt vrij en krachtig door het leven wil gaan, geloof ik dat je zelf verantwoordelijkheid moet opnemen voor je gevoelens, je gedachten en handelen, wat er ook je pad kruist. En hoe verleidelijk het ook is om je slachtoffer te voelen bij een zeer onaangename gebeurtenis, het blijft een keuze die je zelf maakt en die je op de lange termijn meestal veel meer 'ontkracht' dan de gebeurtenis zelf.

Laten we ons overigens geen illusies maken: elke medaille heeft altijd twee kanten, ook al blijft één kant minder zichtbaar aan de achterzijde. Zo zit er onder de uiterlijke 'slachtofferrol' ook altijd een 'dader' verscholen. Door jezelf te profileren als slachtoffer, plak je immers op anderen het etiket van 'slechterik' en probeer je emotioneel macht over de ander uit te oefenen door eigen verantwoordelijkheid naar die ander door te schuiven. Bijna als een subtiele wraak voor het aangedane leed. Als je meespeelt in het emotionele spel van daderslachtoffer, ben je dan ook altijd beide tegelijk.

In de mate dat 'vergeven' dan een dekmantel wordt om op subtiele manier een schuldafrekening te maken en nog eens te onderstrepen dat de ander in de fout ging, is het natuurlijk helemaal niet oké.

Maar natuurlijk hoeft "vergeven" niet altijd die lading te hebben. Vergeven kan ook betekenen dat mensen zich door hun eigen innerlijk groeiproces kunnen verzoenen met gebeurtenissen uit het verleden.

En die beweging is natuurlijk wel waardevol aan een sterfbed. Een innerlijke dynamiek waarbij mensen zich proberen te verzoenen met zichzelf, het leven, anderen, de wereld, kortom, met al wat is. Is sterven vanuit spiritueel oogpunt immers niet je terug volledig verbinden met het grotere geheel, er terug in opgaan en alles loslaten wat je ooit het gevoel of de gedachte gaf van afgescheiden te zijn? Dat proces wordt niet ondersteund als je een deel van jezelf blijft verstoten vanuit een gevoel of gedachte van schuld of tekortkomen. Wat je verstoot in jezelf, verstoot je immers ook in de buitenwereld, in het grotere geheel. Het omgekeerde geldt trouwens ook: wat je verstoot in de mensen die je omringen, verstoot je ook in jezelf. Onze uiterlijke belevingswereld functioneert immers als een uitvergrotende spiegel voor wat er in onszelf afspeelt. Het kan helpen als blijkt dat de ander er geen punt (meer) van maakt en helemaal niet vindt dat jij nog ergens voor in de 'schuld staat'. Maar het zal weinig uithalen als jij je zelf schuldig

blijft voelen.

Wees trouwens voorzichtig als iemand in het vooruitzicht van de dood je om vergiffenis vraagt. Als je voelt dat het gebeurde voor jou ergens nog wringt, probeer daar dan zo oprecht mogelijk mee om te gaan, zowel voor jezelf, om je een kater achteraf te besparen, als voor de ander die in zijn toestand een stuk gevoeliger is voor vormen van onoprechtheid, hoe goed bedoeld ook.

Hoewel een ontmoeting of een gesprek met de ander, waarbij pijnlijke zaken uit het verleden opgeklaard worden, heel heilzaam kan zijn, zal het vaak ook niet mogelijk zijn. Misschien is de ander er niet klaar voor, misschien vind je zelf niet de juiste woorden of misschien zijn er praktische bezwaren. Blijf dan niet voor een gesloten deur staan. Uiteindelijk is het voltooien van de innerlijke beweging belangrijker: het gaat er om dat jij zelf je met iets kan verzoenen en zo terug verbonden bent met het geheel.

Er is een verschil tussen aanvaarden en verzoenen. Je verzoenen met jezelf en met wat zich op je pad voordoet, betekent daarom nog niet dat je gemakkelijk kan aanvaarden wat je overkomt en dat je de dood met ijzingwekkende kalmte in de ogen kan kijken. Het betekent

eerder dat je je kan verzoenen met het feit dat je daar niet of toch niet altijd in slaagt.
Verzoening is een kwestie van het hart. Het is kunnen houden van wat er is op het moment dat je het ervaart, zonder oordeel.

Het kan helpen om in te zien dat de minder leuke kantjes van onszelf, van waaruit we somsdingen doen en zeggen, die achteraf niet zo lekker voelen, evengoed krachten van onze ziel bevatten en dat daar op zich niets mis mee is. Net door ze te onderdrukken, uitten ze zich vaak op een manier die niet in harmonie is met jezelf of je omgeving en waardoor er een onevenwicht in je leven ontstaat.

Als je diep in je binnenste kan verzoenen met wie je bent, ben je ook in staat om onder ogen te zien wat je woorden of daden bij anderen teweeg brengen of gebracht hebben. Dan kan de angst om afgewezen te worden daar geen blinde vlek meer van maken.

Tegen iemand kunnen zeggen: ik zie dat wat ik deed jou verdrietig (boos, angstig) heeft gemaakt en voor jou dit en dat betekend heeft, is ongelooflijk helend op zich. Daar hoort geen schuldafrekening bij. Helaas wordt dat vaak niet uitgesproken, net uit angst om daarmee schuld te erkennen en als 'dader' van onrecht door het leven te moeten gaan. Wat heel spijtig is. Want iemands gevoelens en beweegredenen erkennen is meestal een onweerstaanbare uitnodiging voor de ander om hetzelfde te doen.

Iemand die in staat is te erkennen wat zijn daden bij een ander teweeg brengt, zonder in de val van het schuldgevoel te trappen, is een vrij mens. En vanuit die vrijheid kan een verbroken evenwicht hersteld worden zonder dat er opnieuw grenzen overtreden worden.

Als 'getuige' aan het sterfbed kan je die beweging ondersteunen door te benoemen wat je voelt of wat je ziet op een toon die duidelijk maakt dat jij dat niet veroordeelt. Zo geef je ruimte aan wat anders verdrukt wordt.

Maar ook als een gesprek niet meer mogelijk is, kan je op een subtiele manier ondersteuning bieden. Als ik heel aandachtig aanwezig ben bij een stervende persoon, gebeurt het wel eens dat ik iets bij hem of haar opvang, een spanning rond een gebeurtenis of een feit, waarmee de persoon nog lijkt te worstelen. Hoewel ik dan geen enkel benul heb over wat het concreet gaat, probeer ik daar van binnenuit liefdevol contact mee te maken en heel sterk in mijn overtuiging te gaan staan dat er niets is dat een mens kan doen dat 'onvergeeflijk' is. Zo kan je ook puur 'energetisch' proberen te helpen om verbroken verbindingen in de belevingswereld van de persoon alsnog te 'herstellen'.

Maar soms kan je ook helemaal niets doen. Ook voor een onbekende die even aan een sterfbed gaat zitten, is het immers telkens weer een uitdaging om zich te verzoenen met wat er is en wat er niet is...