Als de laatste uren aanbreken, verandert het contact met de stervende meestal sterk: hij of zij reageert steeds minder op prikkels van buitenaf, de blik lijkt steeds meer op oneindig gericht, de stervende kan heel onrustig in zijn bewegingen zijn of nauwelijks nog bewegen, de ademhaling wordt heel onregelmatig en misschien is er een onaangename reutel te horen.
Hoe kan je dan een spiritueel zorgzame houding aannemen, zowel ten aanzien van de stervende als ten aanzien van jezelf?
Enkele tips en suggesties vanuit mijn eigen ervaring:
1) Wees aanwezig en probeer innerlijk rustig te blijven.
Het allerbelangrijkste is om zo volledig mogelijk "aanwezig" te zijn, om vanbinnen stil te worden en ruimte te scheppen voor de stervende mens door aandachtig naar hem of haar te 'luisteren' vanuit je totale wezen. Aanwezig zijn is nu veel belangrijker dan dingen doen of proberen op te lossen. Door aandachtig aanwezig te zijn, geef je bedding aan het spirituele proces van de ander, maar ook aan dat van jezelf.
Sterven is een natuurlijk proces waarbij een ziel zich losmaakt van het fysieke lichaam en dat kan soms best wel heftig zijn. Probeer je mee over te geven aan de 'barensweeën' van dit proces en in vertrouwen te aanvaarden wat zich voordoet, zowel bij de stervende, als bij jezelf.
2) Meegaan in de beweging van de stervende
Als de stervende op een onrustige manier beweeglijk is, dan kan je daar best in mee gaan en de stervende ondersteunen in wat hij of zij wil, ook al betekent dat dat hij of zij steeds weer gaat rechtzitten of gaat liggen.
3) Laat het idee los dat de stervende nog eten of drinken nodig heeft.
Een stervend lichaam kan geen voedsel of drank meer opnemen en wordt daar alleen maar door gehinderd. Wel kan je de mond of de lippen af en toe wat bevochtigen.
4) Laat je niet afleiden door een eventuele reutel bij het ademen.
De stervende zelf heeft er geen last van.
5) Bevestig de stervende in zijn waarnemingen.
Sterven betekent dat je normale bewustzijn steeds meer gaat verruimen. Geruststellend voor de stervende is om te bevestigen wat hij of zij daarbij ervaart. Misschien neemt hij of zij overleden familie of vrienden waar die hem of haar opwachten. Misschien kan je dat zelf ook waarnemen of zo niet, kan je je voorstellen dat het inderdaad zo is.
6) Veiligheid bieden
Als de stervende angstig wordt door die bewustzijnsverruiming, kan alles wat grondend werkt, veiligheid bieden: een warme kruik aan de voeten, een voetmassage, fysieke aanraking, geruststellende woorden, inbakenen met kussens... Het helpt om 'stevigheid' te krijgen in de nieuwe bewustzijnstoestand.
7) Aandacht voor de gevoeligheid van de stervende
Wees je ervan bewust dat de stervende veel gevoeliger geworden is voor indrukken, ook al lijkt hij of zij op het eerste gezicht zich niet meer bewust van wat er rond hem of haar gebeurt. Vermijd daarom harde geluiden, ruwe aanrakingen, fel licht of indringende geuren.
Het gehoor is het laatste zintuig dat uiteindelijk wegvalt. Wees dan ook attent op wat je zegt, ook al reageert de stervende niet meer op je woorden. Probeer eerlijk jezelf te zijn, de stervende voelt gedachten en stemmingen immers veel scherper aan.
8) Tonglen
Voel je je emotioneel getriggerd door wat zich afspeelt in en rond het sterfbed, dan kan 'tonglen' heel rustgevend zijn zowel voor de stervende als voor jou. Het is een techniek uit het Tibetaans Boeddhisme, waarbij je het lijden van de stervende (of naasten) voorstelt als zwarte of donkergrijze wolken in zijn of haar energieveld. Bij het inademen stel je je voor dat je die wolken inademt in je spirituele hart, waar je ze 'draagt' en laat transformeren naar een witte wolk en bij het uitademen stel je je voor dat de witte wolk terug naar de stervende gaat. Dat doe je een aantal minuten of zolang nodig. Je kan ook met zwarte wolken in je eigen energieveld werken.
9) Helpen de overgang maken.
Je kan de stervende ook helpen om contact te maken met de bewustzijnstoestand waar hij of zij naar toe evolueert. Dat kan door via meditatie je te focussen op hogere trillingsfrequenties. Als je je daar niet onmiddellijk iets bij kunt voorstellen, probeer dan ervaringen van onvoorwaardelijke liefde, immense schoonheid of zuiverheid of gevoelens van dankbaarheid en ontroering in je op te roepen. Ook innerlijk contact maken met de schoonheid van de ziel van de betrokkene, kan een krachtige ondersteuning zijn.
Dat kan je ook na het sterven nog een tijdje doen.
Je kan ook uitdrukking geven aan je vertrouwen –als je dat tenminste oprecht kan voelen- door hem of haar aan te moedigen of te zeggen dat hij of zij mag gaan. Het helpt voor jezelf om los te laten als je je er van bewust bent dat je ook na het overlijden verbonden blijft en je je voorstelt dat dat ook zo zal zijn. Eventueel kan je ook zeggen dat betrokkene alles waar hij of zij misschien nog mee worstelt, mag loslaten, dat het voor jou oké is. Als dat moeilijk ligt voor jou, kan je als 'tussenoplossing' ook zeggen dat je gelooft dat er een moment komt dat ook jij je zal kunnen verzoenen met gebeurtenissen uit het verleden.
10) Respect voor het gestorven lichaam.
Blijf ook na het sterven een liefdevolle en respectvolle houding ten aanzien van het gestorven lichaam en de gestorvene aannemen. De gestorvene is, zeker de eerste uren, nog sterk verbonden met zijn lichaam en ook de komende dagen nog vaak heel dicht aanwezig.
Wil je hierover meer lezen? Kijk dan ook eens bij de artikelen "emoties bij het sterven", "het energetische sterven", "het fysieke sterven".