Als er nog bewustzijn of leven na het sterven is, welke impact heeft dat dan op de verbinding tussen overledenen en nabestaanden? Is er nog wisselwerking mogelijk? Hoe gaat dat dan en is dat wel veilig?
Sterven en rouwen liggen heel dicht bij elkaar. Stervenden en rouwenden zijn met elkaar verbonden en leggen een stuk van dezelfde weg af. Beiden verliezen hun vertrouwde manier van samenzijn, beiden moeten afscheid nemen van een periode die afgerond wordt, beiden gaan door een transformatie en beiden komen uiteindelijk terecht in een wereld die niet meer dezelfde is als voorheen. Stervenden rouwen ook en rouwenden sterven ook. Elk op een eigen unieke manier, vanuit een ander gezichtspunt, in een verschillend tempo en met verschillende intensiteit.
Zoals in elke relatie gaan mensen ook in deze situatie soms dichter naar elkaar toe en soms weer verder van elkaar weg. Deze bewegingen lijken nodig om elkaar de ruimte te geven om verder te groeien en tegelijkertijd echt met elkaar in contact te blijven. Loslaten van het oude, van de oude jij en ik en toegroeien naar het nieuwe, de nieuwe jij en ik, telkens opnieuw.
Deze bewegingen stoppen niet als iemand komt te overlijden, wel worden ze veel heftiger. Het loslaten gaat duizelingwekkend diep, terwijl de overgang naar het nieuwe een immens veel grotere sprong vergt. Het nieuwe lijkt in niets nog op het oude. De ander is fysiek weg. Maar daarom niet de verbinding.
Contact na overlijden
Uit de kennis van de energetische aspecten van de mens, blijkt dat de mens veel meer is dan zijn of haar fysieke lichaam (zie het energetische sterven). Vormen van contact, zij het veel subtieler dan het gebruikelijke fysieke contact, zijn daardoor ook na het overlijden niet uitgesloten.
Uit onderzoek blijkt dat 60% van de nabestaanden die een partner verloren, het gevoel hebben dat de ander nog op één of andere manier aanwezig is, waarbij de helft dit ook zintuiglijk voelt (ik zag haar plotseling voor mij, ik hoorde zijn stem die mij iets zei, ik rook ineens haar parfum...) (Marwit en Datson, 1997, uit "Leven met gemis" van Johan Maes). Het gaat hier eerder om waarnemingen van de innerlijke zintuigen die in staat zijn om subtielere frequenties dan die van de fysieke werkelijkheid op te vangen. Dit kunnen waarnemen, maakt het gemakkelijker om de stap te zetten naar een nieuwe vorm van verbinding.
Maar ook als men die waarnemingen niet ervaart, kan er een subtiele vorm van contact zijn, bijvoorbeeld via dromen over de overledene.
Een kennis van mij verloor haar kindje bij de geboorte, niet zolang nadat mijn zoontje gestorven was. In de maanden erna sliep ze meestal heel slecht. Op een dag wisselden we de teksten van de afscheidsmis van onze kinderen uit. Die nacht sliep ze wel goed en droomde ze dat ze haar kindje omhelsde. Hoewel ze niet gelooft in een leven na de dood, was dat een keerpunt.
Het is overigens niet omdat iemand het gevoel heeft dat de ander nog aanwezig is, dat het contact met de overledene er altijd en vanzelfsprekend is. Soms breekt er een periode aan dat het niet meer lukt of dat het contact anders is. En soms is het er onverwacht dan weer wel.
Contact bestaat er vaak in dat mensen een innerlijk gesprek voeren met hun overledene. Ook rituelen en herdenkingsmomenten geven vorm aan de subtiele verbinding die er tussen rouwenden en overledenen kan zijn (zie nieuwe verbinding).
Wederzijdse ondersteuning
Wanneer er sprake is van een verbinding, is er ook sprake van een wederzijdse uitwisseling waarvan de mate afhangt van persoon tot persoon en van relatie tot relatie.
Wanneer de nabestaande gevoelens van dankbaarheid, vertrouwen en liefde uitstuurt naar de overledene, kan dit hem of haar alleen maar steunen op zijn weg. Deze gevoelens genereren immers een hoge frequentie of energietrilling. Wat niet wil zeggen, dat wanneer dit niet gebeurt, de overledene het per definitie moeilijk zou hebben. Het Tibetaans Boeddhisme kent overigens verschillende technieken waarmee we overledenen verder kunnen ondersteunen (zie een benadering uit het Oosten).
Omgekeerd geldt ook dat wanneer de overledene zich in een toestand van harmonie en vervulling bevindt (een hoog ‘trillingsniveau'), de rouwenden die zich afstemmen op die persoon, zich ook een stukje 'opgetild' zullen voelen, waardoor ze innerlijke vreugde, inspiratie, verruiming en warmte kunnen ervaren, wat hen verder kan helpen in hun verwerkingsproces (zie ook wegwijzer naar heelheid). Voor de nabestaanden vergt het integreren van deze nieuwe gevoelens van verruiming - naast het doorwerken van emoties en plaats geven aan het verlies- tijd, waardoor ze vaak het gevoel hebben dat ze even niet helemaal meer met hun voeten op de aarde staan (concentratie'problemen', weinig zin om het ‘gewone' leven terug op te nemen, enz.). Het is goed om daar ook tijd voor te nemen. Na verloop van tijd geraken betrokkenen meestal vanzelf wel weer meer geaard.
Hindernissen
De uitwisseling tussen rouwenden en overledenen, kan dus heel positief zijn. Maar net zoals dit ook bij levenden het geval is, is niet elke verbinding per definitie een "gezonde" verbinding.
Indien de nabestaande ook na langere tijd voortdurend enkel en alleen bezig wil zijn met de overledene of continu ervaringen van contact met de overledene wil najagen of wanneer de gevoelde aanwezigheid gepaard gaat met overweldigende emoties, waardoor de nabestaande uiteindelijk belemmerd wordt om ten volle terug in het leven te gaan staan, kan het nodig zijn om één en ander vanuit een andere invalshoek te bekijken. Dergelijke toestand kan immers net een waarachtige verbinding in de weg staan omdat men niet openstaat voor de nieuwe situatie en voor wie de overledene inmiddels geworden is. Een nieuwe verbinding betekent dan ook dat de overledene niet krampachtig vastgehouden wordt, maar integendeel een ‘gepaste' plek krijgt in het leven van de nabestaande.
Hou niet vast,
de ik die ik ooit was
maar open je hart
voor wie ik nu ben
Laat mij los
zodat ik naar je toe kan komen
naar de jij die je geworden bent
Laat los
al die onvervulbare verlangens
in de leegte
die overblijft
zal ik aanwezig zijn
en wees vooral niet bang
voor de stilte
want in de stilte
kan ik
zachtjes
met je versmelten
Soms heeft ook de overledene meer tijd nodig om zich los te maken van de aardse werkelijkheid en het leven dat hij hier had. Er kan sprake zijn van onafgewerkte zaken, onuitgesproken boodschappen, spijt, ... Zeker bij traumatische sterfgevallen (zelfdoding, moord ...) kan de emotionele verwerking moeizaam verlopen. Dat kan aanvoelen alsof de overledene ‘blijft hangen'. Op zich is dit niet iets om over in paniek te geraken.
Liefde
Het is dus niet omdat iemand gestorven is, dat onze liefde voor hem of haar plotseling zinloos, belachelijk of meelijwekkend zou zijn. Integendeel, liefde zonder de ander vast te willen houden, kan zowel voor jezelf als voor de ander net het duwtje in de rug zijn om ergens doorheen te geraken. Bovendien is het vaak net wanneer iemand sterft, dat we de kracht vinden om het diepste uit ons vermogen om lief te hebben, naar boven te halen. En dan vinden we ook het vertrouwen om respectvol los te laten, om terug met open handen in het leven te gaan staan en opnieuw te kunnen ontvangen.
Tijdens een bemoedigingsmoment op de palliatieve éénheid, werd een tekst voorgelezen ter nagedachtenis van een man die bij ons gestorven was. Ik keek naar zijn vrouw die schuin voor mij zat. Ze luisterde rustig en ingetogen naar de tekst die voorgelezen werd. Voor mijn innerlijk oog zag ik plots het beeld van een grote, stevige boom verrijzen. Ik zag hoe de vrouw als het ware de wortels en het onderste deel van de stam vertegenwoordigde, terwijl haar overleden man het bovenste deel van de stam en de takken tot in de lucht vormde. Ik voelde de stevige, bijna vanzelfsprekende verbinding die er tussen deze twee mensen, zij hier, hij daar, bestond. Het overlijden van de man deed geen afbreuk aan hun relatie, integendeel: het leek wel of deze twee zielen samen nu een levende brug vormden tussen hemel en aarde.