Emoties bij stervenden
Ook bij stervenden is het belangrijk om emoties niet te snel als problematisch of oncomfortabel te beschouwen, maar ze eerder te zien als een belangrijk hulpmiddel bij de beleving van het stervensproces en het volbrengen van het eigen leven.
Verdriet
Afscheid moeten nemen van geliefden, van je vertrouwde leven, van je gezondheid, van je fysieke mogelijkheden, betekent loslaten en loslaten is meestal moeilijk en doet pijn. Misschien steken ook emoties van oude, onverwerkte verlieservaringen terug de kop op. Verdriet en tranen doen alle emoties stromen en helpen om niet in de verlieservaring te blijven steken. Door het verdriet te beleven, wordt er ruimte gemaakt om ook nog vreugdevolle momenten te beleven, om verbondenheid te voelen en misschien uiteindelijk innerlijke vrede te vinden.
Angst
Misschien lijkt angst je een normaal en onoverkomelijk gegeven als je weet dat je gaat sterven. Nochtans hebben niet alle stervenden in dezelfde mate last van angsten.
Het kan helpen om een overweldigende, abstracte en vage angst voor de dood, op te delen in duidelijke, concrete angsten: bv. de angst afhankelijk te worden, de angst om pijn te lijden, de angst na de dood ‘beoordeeld' te worden... Dit maakt de angst al gemakkelijker om te hanteren en te verkennen, om uit te zoeken wat jou hierbij kan helpen en eventueel na te gaan waar die angst feitelijk vandaan komt en je eigenlijk te vertellen heeft. Als angst gaat stromen, kan vertrouwen en overgave voor wat komt naar boven komen.
Woede
Het feit dat net jij ziek moet worden, dat jij zal moeten sterven, kan heel onrechtvaardig lijken en heel wat woede opwekken. Ook het loslaten van je mogelijkheden, je vertrouwde leven, overgeleverd zijn aan anderen, het moeten ondergaan van onaangename behandelingen en onderzoeken, kan aanleiding geven tot heel wat woede.
Zeker in deze bijzondere situatie is het belangrijk en nodig de kracht te vinden om nieuwe grenzen te kunnen stellen. En met de woede komt misschien wel heel wat oude woede naar boven. Dit niet onderkennen kan leiden tot behoorlijk lastig en agressief gedrag, waarbij het voor de naasten belangrijk is om tijdig grenzen te stellen. Als woede evenwel op een respectvolle manier erkend en geventileerd kan worden, kan er ruimte vrij komen voor liefde en kracht.
Vreugde
Het is niet al kommer en kwel aan het sterfbed. Sta open voor de vreugde en humor die bij jezelf of de stervende opkomt en durf daar ook voluit in mee te gaan. Zet geen domper op de vreugde of doe de kans op een ontspannen moment niet te niet door (on)bewust de overtuiging aan te houden dat het er aan een sterfbed ernstig aan toe moet gaan.
Verwerkingsfasen
Uit onderzoek blijkt dat het verwerken van de slechte tijding van het nakend sterven in verschillende fases gebeurt.
Tegenwoordig zijn er heel wat modellen die het verloop van deze fases schetsen, maar aan de basis ligt toch vaak het model van psychiater dr. Elisbeth Kübler-Ross (1926-2004), een pionier in de moderne stervensbegeleiding. Zij onderscheidde 5 fasen:
1) de ontkenning
2) het protest (of boosheid)
3) onderhandelen (met God, met jezelf...) en vechten
4) depressie en gevoel van machteloosheid
5) aanvaarding.
Niet iedereen krijgt te maken met alle fases of beleeft de fasen met dezelfde intensiteit. Ze worden ook meestal niet in rechte lijn doorlopen: soms overlappen ze elkaar, soms duiken vorige fases terug op, soms vinden ze in een andere volgorde plaats (zie ook de fasen in een rouwproces).